Krztusiec, znany również jako koklusz lub „kaszel stu dni”, jest jedną z najbardziej zaraźliwych chorób układu oddechowego. Choroba ta od wieków stanowi wyzwanie dla medycyny i diagnostyki laboratoryjnej, ponieważ jej przebieg, objawy oraz możliwość powikłań mogą znacząco wpływać na zdrowie publiczne. Obecnie, pomimo dostępności szczepień ochronnych, krztusiec wciąż stanowi problem epidemiologiczny w wielu krajach, w tym także w Polsce.
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie charakterystyki choroby, mechanizmu jej rozwoju, metod diagnostyki oraz znaczenia w praktyce klinicznej i laboratoryjnej.
Etiologia i patogeneza
Krztusiec wywoływany jest przez bakterię Bordetella pertussis, która kolonizuje błony śluzowe dróg oddechowych. Patogen produkuje toksyny, które uszkadzają nabłonek rzęskowy, prowadząc do zaburzeń oczyszczania dróg oddechowych i nasilonego kaszlu. Najbardziej charakterystycznym objawem choroby jest napadowy kaszel zakończony świszczącym wdechem, określanym jako „whoop”.
Zakażenie przenosi się drogą kropelkową – poprzez kaszel lub kichanie osoby chorej. Zakaźność jest szczególnie wysoka w początkowym okresie, kiedy objawy przypominają zwykłe infekcje górnych dróg oddechowych.
Obraz kliniczny
Krztusiec przebiega w trzech etapach:
-
Faza nieżytowa – objawy podobne do przeziębienia: katar, łagodny kaszel, stan podgorączkowy.
-
Faza napadowa – charakterystyczne napady kaszlu, które mogą kończyć się wymiotami i bezdechami, szczególnie u niemowląt.
-
Faza rekonwalescencji – stopniowe zmniejszenie nasilenia objawów, choć kaszel może utrzymywać się jeszcze wiele tygodni.
U niemowląt i małych dzieci krztusiec może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie płuc, encefalopatia, a w skrajnych przypadkach nawet do zgonu.
Diagnostyka krztuśca
Nowoczesna diagnostyka krztuśca opiera się na metodach mikrobiologicznych, molekularnych i serologicznych.
-
Hodowla bakteryjna – pozwala na potwierdzenie obecności Bordetella pertussis, jednak charakteryzuje się stosunkowo niską czułością.
-
PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy) – metoda wykrywająca materiał genetyczny bakterii, uznawana obecnie za standard w diagnostyce krztuśca.
-
Testy serologiczne – wykrywają przeciwciała IgM i IgG, co pozwala ocenić etap infekcji lub odpowiedź poszczepienną.
-
Testy antygenowe – szybkie testy immunochromatograficzne stosowane w praktyce klinicznej.
Właściwy dobór metody diagnostycznej zależy od wieku pacjenta, czasu trwania objawów oraz dostępności zaplecza laboratoryjnego.
Epidemiologia
Pomimo stosowania powszechnych szczepień ochronnych, krztusiec nie został całkowicie wyeliminowany. Wynika to z faktu, że odporność poszczepienna stopniowo maleje w czasie, co prowadzi do ponownych zakażeń w starszych grupach wiekowych.
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) rocznie notuje się miliony przypadków zachorowań na całym świecie, z czego największe ryzyko dotyczy niemowląt, które nie zdążyły jeszcze przyjąć pełnego cyklu szczepień.
Znaczenie diagnostyki w zdrowiu publicznym
Wczesna i precyzyjna diagnostyka laboratoryjna krztuśca jest kluczowa z kilku powodów:
-
umożliwia szybkie wdrożenie leczenia antybiotykami,
-
ogranicza dalsze szerzenie się zakażenia w populacji,
-
pozwala monitorować skuteczność programów szczepień,
-
wspiera badania epidemiologiczne i nadzór nad chorobami zakaźnymi.
W praktyce klinicznej wykorzystuje się testy immunochromatograficzne, które dostarczają wyników w krótkim czasie, co znacząco zwiększa skuteczność działań profilaktycznych i terapeutycznych.
Krztusiec pozostaje istotnym problemem zdrowia publicznego, pomimo znacznych postępów w zakresie szczepień i diagnostyki molekularnej. Choroba ta, wywołana przez bakterię Bordetella pertussis, charakteryzuje się dużą zakaźnością i groźnymi powikłaniami, szczególnie u najmłodszych pacjentów.
Współczesna medycyna laboratoryjna dysponuje szerokim wachlarzem metod diagnostycznych, od klasycznych hodowli, przez PCR, po szybkie testy antygenowe. Ich właściwe zastosowanie pozwala nie tylko na skuteczne leczenie pacjentów, ale także na kontrolę epidemiologiczną i zapobieganie rozprzestrzenianiu się choroby.
